Απόκριες | Γενίτσαροι και οι Μπούλες, το έθιμο της Νάουσας και η ιστορία του...

Με Αποκριάτικο γλέντι, παραδοσιακούς χορούς και πολλές εκπλήξεις άνοιξε το βράδυ της Τσικνοπέμπτης (24/2) η αυλαία των εκδηλώσεων «Νάουσα-Αποκριά 2011». Η παράδοση και η σάτιρα με επίκεντρο το δρώμενο «Γενίτσαροι και Μπούλες», θα είναι τα κύρια στοιχεία και των εφετινών εκδηλώσεων, που θα κορυφωθούν το τριήμερο της Αποκριάς.

Το έθιμο Γενίτσαροι και Μπούλες

Η αποκριά στη Νάουσα χαρακτηρίζεται από τρία βασικά στοιχεία. Τον αυθορμητισμό των κατοίκων, την αγάπη τους για την παράδοση και την υπέροχη φιλοξενία τους. Αναπόσπαστο κομμάτι των εκδηλώσεων της Αποκριάς είναι το δρώμενο του Γενίτσαρου και της Μπούλας. 

Προετοιμασία 
Η προετοιμασία του εθίμου ξεκινά πολύ πριν την Αποκριά όταν από το Νοέμβρη κιόλας οι χορευτές ετοιμάζουν τις φορεσιές τους, η Νάουσα χτυπά σε ρυθμό καρναβαλιού. Παλιότερα το ντύσιμο κρατούσε όλο το βράδυ, ο Γενίτσαρος καθόταν στην καρέκλα και οι της οικογενείας, τον έραβαν ένα ένα όλα τα εξαρτήματα της φορεσιάς.

Ένα από τα βασικότερα εξαρτήματα της μεταμφίεσης είναι ο “πρόσωπος”. Ο “πρόσωπος” κατασκευάζεται από χοντρό πανί, πάνω στο οποίο μπαίνει γύψος και από τη μια μεριά αλείφεται με γνήσιο κερί, ώστε να κρατά δροσιά σ’ αυτόν που το φορά όλη μέρα. Τα μάτια του προσώπου και το στόμα του, είναι τόσο μικρά, που μόλις και μετά βίας ο Γενίτσαρος και η Μπούλα βλέπουν γύρω και ανασαίνουν.

Κυριακή της Αποκριάς - Το μάζεμα

Ο Γενίτσαρος, ντυμένος από το βράδυ παλιότερα και από νωρίς το πρωί σήμερα, είναι έτοιμος. Απο μακρυά ακούγεται ο λυπητερός ήχος του ζουρνά, καθώς συνοδεύεται από το βαρύ χτύπο του νταουλιού, που παίζει το μάσιμο. Πρόκειται για τον Ζαλιστό ή Προσκύνημα, μελωδία ελεύθερου ρυθμικού. Οι Γενίτσαροι κινούν τα χέρια και το στήθος ώστε να ακούγονται τα νομίσματα από το γιλέκο. Μόλις το μπουλούκι φτάσει σπίτι, ο Γενίτσαρος τινάζεται 2-3 φορές στο παράθυρο, βγαίνει από την πόρτα κάνοντας το σταυρό του και αφού πάρει χέρι τους δικούς του (πηδά επί τόπου), αναχωρεί με το μπουλούκι.


Το Δρομολόγιο
Αφού ολοκληρωθεί το μάζεμα το μπουλούκι καταφθάνει στο Δημαρχείο όπου ο αρχηγός θα πάρει την άδεια του Δημάρχου (τότε Τούρκου μουντίρη), για να ξεκινήσει ο χορός. Ο αρχηγός του μπουλουκιού μαζί με τη νύφη ανεβαίνουν στο Δήμαρχο, ενώ οι υπόλοιποι ζαλίζονται κάτω, και ζητούν την άδεια του, λέει χαρακτηριστικά ο αρχηγός αποκαλυπτόμενος .... "Δήμαρχε ζητώ την άδεια να χορέψει το μπουλούκι στους δρόμους και τις πλατείες της πόλης".

“Το δρώμενο έχει μεγάλη σημασία για τη Νάουσα, είναι σημαντικό για την ιστορία και τη λαογραφία της πόλης. Προχωρά το μπουλούκι, μαζεύει τους χορευτές και τελευταία παίρνει τον αρχηγό. Υποτίθεται ότι φεύγουν για τον αγώνα, να βγουν στα βουνά, να παλέψουν, να αγωνιστούν για ελευθερία και ανεξαρτησία”, λέει ο Δήμαρχος.

Μόλις παρθεί η άδεια ο σκοπός του ζουρνά αλλάζει και βγαίνουν οι πάλες για το χορό. Το δρομολόγιο είναι καθορισμένο, είναι τα όρια της παλιάς Νάουσας. Στους δρόμους ξεχύνονται, τις δύο Κυριακές της Αποκριάς, τέσσερα μπουλούκια με Γενίτσαρους και Μπούλες, που αποτελούνται από 40 άτομα το κάθε ένα. Σε κάθε πλατεία χορεύουν μπροστά οι περίοικοι κάθε γειτονιάς. Το δρομολόγιο συνεχίζεται ωσότου φτάσουν στα Αλώνια, όπου βγαίνει ο Πρόσωπος, γίνεται κι ένα μικρό γλέντι εκεί, ενώ χορεύουν και παλιοί γενίτσαροι χωρίς στολή. Το μπουλούκι τελειώνει στην κεντρική πλατεία της Νάουσας.

Δευτέρα - Καθαρή Δευτέρα

Τις δύο αυτές μέρες το μπουλούκι γλεντά σε σπίτια χορευτών. Τρώνε και πίνουν, ενώ η Μπούλα κερνάει τους συνοδούς του Μπουλουκιού. Το βράδυ της Καθαράς Δευτέρας και μόλις τελειώσει ο χορός όλοι οι χορευτές περικυκλώνουν το ζουρνατζή και χτυπούν τα σπαθιά τους.
Λένε χαρακτηριστικά....."Ότι είπαμε και δεν είπαμε εδώ να μείνει. Και του Χρόνου..."

Το ιδιαίτερο αυτό έθιμο της αποκριάς, που δίνει έντονο παραδοσιακό χρώμα στο καρναβάλι της Νάουσας, χρονολογείται στον 18ο αιώνα, ενώ οι ρίζες του ανιχνεύονται σε γιορτές στην αρχαία Ελλάδα, σχετικές με τον θεό Διόνυσο.Η μάσκα του Γενίτσαρου την περίοδο της αποκριάς στολίζει πολλά μπαλκόνια της Νάουσας. Χαρακτηριστικός είναι ο χαιρετισμός των Γενίτσαρων, ο οποίος σε αντίθεση με την συνηθισμένη χειραψία, κρατά σταθερό το χέρι και αναπηδά ολόκληρο το σώμα του.

Το έθιμο έχει τις ρίζες του τρεις αιώνες πριν, όταν στη μνήμη των παλικαριών που έπεσαν στον αγώνα εναντίον των Τούρκων, εμφανίστηκαν την Αποκριά, με τις στολές των αρματολών, με κέρινο πρόσωπο και θώρακα από χιλιάδες ασημένια νομίσματα, οι πρωτότυπες αυτές φιγούρες. Έκτοτε, το έθιμο αυτό τηρείται με θρησκευτική ευλάβεια και γι’ αυτό φροντίζουν όχι μόνο οι τοπικές αρχές, αλλά και οι τεχνίτες στα παραδοσιακά εργαστήρια κατασκευής των στολών, όπως αυτό της οικογένειας Καρύδα.

“Κάθε Γενίτσαρος έχει τη δική του στολή. Στη Νάουσα, σχεδόν η κάθε οικογένεια έχει και από μια. Το ευχάριστο είναι πως κάθε χρόνο τουλάχιστον 20-30 μικρά παιδιά μπαίνουν στη διαδικασία και έτσι το δρώμενο θα συνεχίζεται για πολλά χρόνια ακόμη. Άλλωστε, στο χορό μπορούν να πάρουν μέρος μόνο τα ανύπαντρα παλικάρια”, τονίζει ο Αλέξης Καρύδας.

Για να κατασκευαστεί μια στολή απαιτείται περίπου ένας μήνας, ενώ το κόστος της κυμαίνεται από 1.900 έως 5.000 ευρώ. Η τιμή εξαρτάται από τα κοσμήματα με τα οποία θα θελήσει ο καθένας να την “ντύσει”. Χαρακτηριστικό είναι πως για να κατασκευαστεί ο θώρακας, το πιο εντυπωσιακό κομμάτι, λόγω και του θορύβου που κάνουν τα νομίσματα, θα πρέπει να ραφτούν επάνω του 750 μεταλλικές δραχμές, κοπής 1926, ενώ λόγω έλλειψης τα τελευταία χρόνια, χρησιμοποιούνται τα παλιά δεκάρικα. Τα υλικά για την κατασκευή των στολών είναι πολύ δύσκολο πλέον να βρεθούν και για το λόγο αυτό η οικογένεια Καρύδα αναγκάζεται να ταξιδεύει σε όλη την Ελλάδα.

Η ιστορία των Γενίτσαρων 
Τα στοιχεία για την ιστορία του εθίμου φτάνουν έως τα μέσα της οθωμανικής περιόδου, με πρωιμότερο συναφές γεγονός το παιδομάζωμα του 1705, για να δημιουργηθούν τα περιβόητα τάγματα των Γενιτσάρων. Το 1705, ο σουλτάνος έστειλε τον σιλιτάρχη των ανακτόρων, Αχμέτ Τσελεμπή, για να κάνει το πρώτο παιδομάζωμα στη Νάουσα. Η πόλη, όχι μόνο δεν παρέδωσε τα παιδιά, αλλά σκότωσε και τον απεσταλμένο. Το γεγονός αυτό ήταν αφορμή, ώστε πολλοί Ναουσαίοι να βγουν κλέφτες στο Βέρμιο.

Oι Γενίτσαροι και οι Μπούλες υπακούουν σε ένα αυστηρό τυπικό. Η τέλεση του εθίμου απαιτεί την πειθαρχημένη υπακοή σε ορισμένους κανόνες, όπως τη συμμετοχή μόνο των ανδρών στο έθιμο, την αυστηρή τήρηση του χορευτικού και μουσικού ρεπερτορίου και τη δράση του μπουλουκιού σε συγκεκριμένο δρομολόγιο, ενώ οι οργανοπαίχτες που συνοδεύουν το μπουλούκι παίζουν μόνον ζουρνά και νταούλι.

Το έθιμο σταμάτησε μόνο κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, λόγω των τότε συνθηκών, για να ξαναρχίσει το 1954. Ωστόσο, τα προβλήματα ήταν πολλά, καθώς αρκετά σπίτια που διέθεταν φορεσιές κάηκαν και οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να ξεκινήσουν και πάλι από το μηδέν. Συνολικά, σε όλη τη χώρα, μόνο δύο εργαστήρια τα οποία βρίσκονται στη Νάουσα κατασκευάζουν παραδοσιακές στολές για Γενίτσαρους και Μπούλες.

Πηγές
1. Το έθιμο Γενίτσαροι και Μπούλες - Εργαστήριο "Κονάκι" 
2. Αποκριάτικα θέματα: Γενίτσαροι και Μπούλες
3. Το έθιμο Γενίτσαροι και Μπούλες την αποκριά.